Co do zasady, student ubiegający się o stypendium socjalne, zobowiązany jest do przedstawienia dochodów swoich i członków swojej rodziny. W tym miejscu odsyłam do wpisu pt. Definicja rodziny studenta na użytek stypendium socjalnego.
Zasada wyrażona w art. 88 ust. 1 pkt 1 PSWiN (pojęcie rodziny studenta) może być przełamana m.in. w przypadku wystąpienia tzw. samodzielności finansowej studenta, zdefiniowanej w art. 88 ust. 2 PSWiN. Przepis ten jest źródłem wątpliwości i dlatego warto zagadnienie samodzielności finansowej uporządkować.
Ale po kolei... Najpierw przepis art. 88 ust. 2 i 3 PSWiN:
2.
Student, który nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego z żadnym z rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych, może ubiegać się o stypendium socjalne bez wykazywania dochodów osiąganych przez te osoby oraz będące na ich utrzymaniu dzieci niepełnoletnie, dzieci pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawne bez względu na wiek, jeżeli spełnia jeden z następujących warunków:
1) ukończył 26. rok życia;
2) pozostaje w związku małżeńskim;
3) ma na utrzymaniu dzieci, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. d;
4) osiągnął pełnoletność, przebywając w pieczy zastępczej;
5) posiada stałe źródło dochodów i jego przeciętny miesięczny dochód w poprzednim roku podatkowym oraz w roku bieżącym w miesiącach poprzedzających miesiąc złożenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 3, jest wyższy lub równy 1,15 sumy kwot określonych w art. 5 ust. 1 i art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
3.
Student, o którym mowa w ust. 2, składa oświadczenie, że nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego z żadnym z rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych.
Po pierwsze, samodzielność finansowa nie przesądza o uprawnieniu do stypendium socjalnego, ale o kręgu osób, których dochód należy uwzględniać obliczając dochód na użytek tego stypendium. W praktyce więc po stypendium socjalne sięgają zarówno studenci, którzy we wniosku wpisali również swoich rodziców i rodzeństwo, jak i studenci bez rodziców.
Po drugie, to student deklaruje, czy jest samodzielny finansowo. Niezbędne jest złożenie przez studenta oświadczenia (ust. 3), z którego wynika, że student nie prowadzi gospodarstwa z żadnych z rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych. Dopuszcza się oświadczenie jako odrębny załącznik do wniosku, ale również wniosek o przyznanie stypendium socjalnego może zawierać taką adnotację.
Po trzecie, treść oświadczenia podlega ocenie przez organ stypendialny. Przykładowo, jeśli z oświadczenia wynika, że student nie prowadzi gospodarstwa z ojcem, a co do matki nie ma stosownej informacji, to nie można przyjąć automatycznie, że student jest samodzielny. Dopiero oświadczenie, że student nie prowadzi gospodarstwa z żadnych z rodziców, albo np. nie prowadzi gospodarstwa z ojcem, a matka nie żyje może skutkować przyjęciem, że student faktycznie jest samodzielny finansowo. Może zdarzyć się, że student oświadcza, że nie prowadzi gospodarstwa z matką, a ojciec jest nieznany. Oznacza to, że organ stypendium powinien zobowiązać studenta do przedstawienia zupełnego aktu urodzenia dziecka (studenta), z którego będzie wynikać, że ojciec jest nieznany. Warto pamiętać, że nie ma automatyzmu w uznaniu, że student jest samodzielny finansowo. Trzeba bowiem zweryfikować twierdzenia studenta, czy rzeczywiście nie prowadzi gospodarstwa z żadnym z rodziców, a także niezbędne jest wystąpienie formalnie jednej z przesłanek samodzielności finansowej.
Po czwarte, uznanie, że student jest samodzielny finansowy pozwala na pominięcie rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych, a także będących na utrzymaniu tych osób dzieci niepełnoletnich, dzieci pobierających naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, do ich ukończenia, oraz dzieci niepełnosprawnych bez względu na wiek. Jeśli więc student zawarł związek małżeński lub wychowuje dzieci, to tych osób - małżonka i dzieci - nie sposób pominąć.
Po piąte, magiczne 5 przesłanek samodzielności finansowej oznacza, że jest 5 dróg do uznania, że student jest samodzielny finansowo. Zawsze, bez względu na wybór jednej z pięciu dróg, student musi złożyć oświadczenie, że nie prowadzi gospodarstwa z żadnych z rodziców, opiekunów prawnych lub faktycznych.
Warto pochylić się nad rozumieniem sformułowania "nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego". Ustawodawca nie zdefiniował tego określenia, co nie oznacza, że nie można odkodować jego znaczenia. Uzasadnione jest sięgnięcie m.in. do Wielkiego Słownika Języka Polskiego (WSJP), zgodnie z którym "gospodarstwo" oznacza "ogół osób mieszkających razem i wspólnie się utrzymujących". W ustawie o świadczeniach rodzinnych pojawia się definicja "osób pozostających na utrzymaniu" - oznacza to "członków rodziny utrzymujących się z połączonych dochodów tych osób". Natomiast przepisy ustawy o pomocy społecznej definiujące rodzinę wskazują, że chodzi o "osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące".
W mojej ocenie, z uwagi na cechy przypisane studentowi i studiowaniu, a także z uwagi na rozumienie, że system pomocy materialnej dla studentów wpisuje się w szeroko rozumianą pomoc państwa (władzy publicznej) osobom chcącym uzyskać wyższe wykształcenie, należy sięgnąć po przywołane powyżej trzy definicje, aby prawidłowo odkodować znaczenia sformułowania "nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego".
Mogłoby się bowiem wydawać, że skoro mowa o osobach mieszkających razem, to podejmowanie studiów w innym mieście niż dotychczasowe miejsce zamieszkania (zameldowania) automatycznie oznacza przyjęcie takiej samodzielności. A przecież powszechne jest zjawisko, że student podejmuje naukę w innym mieście, zamieszkuje w domu studenckim, ale nadal utrzymana jest więź gospodarcza z rodzicami. Może ona polegać na wizytach w domu rodzinnym i otrzymywaniu dosłownie gotowych dań i paczek żywnościowych, opłacaniu stacji, zakupu odzieży i obuwia itd. Można spotkać się z tłumaczeniami studentów, że nie prowadzą oni wspólnego gospodarstwa z rodzicami, ale korzystają z nieruchomości będącej własnością rodziców, w ramach np. umowy bezpłatnego użyczenia - gdzie wszelkie opłaty, albo chociażby czynsz, ponoszą rodzice. Trudno dać wiarę, że nie ma tutaj więzi gospodarczej, skoro student korzysta z mienia będącego własnością rodziny. Podobnie, nie sposób uznać, że student jest samodzielny finansowy, gdy powołuje się, że nie prowadzi gospodarstwa z rodzicami, ale otrzymuje od nich wsparcie finansowe co miesiąc, raz na kwartał, z okazji zdanej sesji itd.
Skoro więc pamiętamy o oświadczeniu studenta, to warto pochylić się nad przesłankami uznania samodzielności finansowej. To jednak temat na kolejny wpis.
---
Oferta webinarów dostępna jest na stronie Instytutu Prawa Szkolnictwa Wyższego i Nauki - w zakładce Webinary.
---
Blog pt. Pomoc materialna dla studentów jest częścią zadania publicznego współfinansowanego ze środków Ministerstwa Edukacji i Nauki otrzymanych w 2023 r. w ramach konkursu „Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego”.
